lichtgestalt

Скарочаная да людскага памеру і істотна перапрацаваная версія мюзікла Эндру Лойда Вэбэра «Jeeves», што з трэскам праваліўся ў 1975 годзе. Дадалося новых музычных нумароў, у разы скарацілася працягласць спектаклю (з пяці гадзінаў да 90 хвілінаў). На запісу, прапанаваным вашай увазе, змешчаныя толькі музычныя нумары, і ён доўжыцца роўна гадзіну.

Сама па сабе спроба наступіць на такія балючыя старыя граблі можа сведчыць як пра ўпартасць кампазітара, гэтак і пра ўсведамленне ім уласнага творчага застою. З часоў трыюмфу «The Phantom Of The Opera» (1986) прайшло дзесяць гадоў. Мэтр паспеў за гэты час напісаць музыку да надзіва амаральнай, зважаючы на кансерватызм кампазітара, музычнай п’есы «Aspects Of Love» (1989) і да нашмат цікавейшай за яе ў музычным плане, але таксама «дробязнай» пастаноўкі «Sunset Boulevard» (1993) — рэмэйку аднайменнага фільма 1950 года. Асаблівым поспехам яны не карысталіся, трымаючыся, у асноўным, на рэпутацыі Лойда Вэбэра. Несапраўдны Хрыстос наступнай пасля «By Jeeves» пастаноўкі «Whistle Down The Wind» (1998), таксама рэмэйку фільма 1961 года, — яскравая ілюстрацыя таго, што пасля творчага разрыву з лібрэтыстам Цімам Райсам магія пакінула кампазітара.

Магчымасць пераканацца ў тым, што кампазітар Эндру Лойд Вэбэр без драматургіі Ціма Райса — гэта зусім іншы кампазітар, публіка атрымала праз пяць гадоў пасля пастаноўкі геніяльнай рок-оперы «Jesus Christ Superstar» (1970).

Цім Райс, слухаючы краем вуха радыё, пачуў сціслы пераказ гісторыі жыцця Эвы Перон (1919—1952), легендарнай жонкі прэзідэнта Аргентыны Хуана Перона. Бегла азнаёміўшыся з дадатковымі матэрыяламі, ён загарэўся жаданнем паставіць музычны спектакль паводле няпростай біяграфіі гэтай незвычайнай жанчыны. Лойд Вэбэр, ведаючы некаторыя прыватныя акалічнасці жыццёвага шляху Эвіты, несумяшчальныя з ягонымі маральнымі перакананнямі, ідэю напарніка не ўхваліў, прамовіўшы легендарную фразу, якая сёння ўражвае недальнабачнасцю мэтра (на мяжы з недалёкасцю): «Твор пра нікому не вядомага чалавека, што нечакана здабыў славу і памёр ва ўзросце трыццаці трох гадоў, мы ўжо напісалі». Не маючы моцы, каб пазбыцца думак аб аргентынскай містэрыі, у якой перапляліся галеча і раскоша, заганнасць і святасць, улада і каханне, жыццё і смерць, Цім Райс вырашыў даць кампазітару час на развагі і з’ехаў у Аргентыну дапісваць лібрэта. Забягаючы наперад, адзначу, што падарожжа прынесла плён, і мюзікл «Evita» (1976) стаў не толькі знакавай падзеяй у жанры, але ў пэўных колах нават здабыў статус культавага.

Застаўшыся сам-насам, Лойд Вэбэр узгадаваў свой ангельскі кансерватызм да мяжы ўнутранай якасці, і, як вынік, вырашыў звярнуцца да творчасці Пэлема Грэнвіла Вудхаўза. Але бяспройгрышная, як магло падацца, справа намаганнямі новых напарнікаў кампазітара была ператвораная ў кашмар. Драматург Алан Эйкбарн, сапраўдны фанат гісторый аб прыгодах Джыўса і Вусцера, задача якога першапачаткова зводзілася да распрацоўкі сюжэта і напісання празаічных звязак паміж музычнымі нумарамі, неўзабаве ўзваліў на сябе яшчэ і цяжар паэта-песенніка (бо Цім Райс, напісаўшы пару вершаў, занудзіўся і выйшаў з гульні), а бліжэй да прэм’еры быў вымушаны засвойваць рэжысуру — рэжысёр Эрык Томпсан таксама склаў рукі. Лішне казаць, што схільны да панікёрства Лойд Вэбэр у апошні момант таксама падаў прадзюсарам прашэнне аб адмене прэм’еры, але апошнія, навучаныя досведам супрацы з неўраўнаважаным кампазітарам, не паверылі, што ўсё так кепска, і просьбу адхілілі.

У выніку перад гледачамі паўстала пяцігадзінная, неверагодна занудная п’еса практычна без музычнага суправаджэння, бо, узяўшы за аснову раманы «Кодэкс Вусцераў» (1938) і «Шлюбны сезон» (1949), Алан Эйкборн «развіў» сюжэт шчодрымі запазычаннямі з усіх астатніх раманаў серыі. Першыя чатыры песні Вусцер выконваў адзін, а першы жаночы персанаж з’яўляўся на сцэне праз 40 хвілін ад пачатку. Структурна спектакль уяўляў з сябе падборку анекдатычных гісторый, якія персанажы распавядалі адзін адному, не апускаючы нават аўтарскія рэмаркі. Цярпення гледачоў хапіла ўсяго на 38 паказаў — своеасаблівы рэкорд.

Поўны правал «Jeeves» стаў адчувальным ударам для кампазітара, пра п’есу пастараліся як найхутчэй забыцца. Толькі ў 1996 годзе, скарочаную да чалавечых памераў і музычна ўзбагачаную, яе зноў прапанавалі гледачам пад новай назвай «By Jeeves». Ад старой пастаноўкі засталіся толькі ўспаміны тых нешматлікіх небаракаў, што мелі няшчасце на яе трапіць, і запісы некаторых музычных нумароў, выдадзеныя ў той самы час асобнай пласцінкай (цяпер гэта вялікі рарытэт). Яны вашай увазе і прапанаваныя.

«Jesus Christ, Jesus Christ // Who are you? What have you sacrificed?» — гэтыя пазыўныя чуў літаральны кожны, але не ўсе ведаюць, што замест гэтых словаў пад тую ж мелодыю маглі гучаць іншыя, напрыклад, «Samuel, Samuel // This is the first book of Samuel». Малады кампазітар Эндру Лойд Вэбэр і крыху старэйшы за яго паэт-тэкставік Цім Райс, акрыленыя прыязнай рэакцыяй публікі на дэбютную міні-рок-п’есу «Joseph And The Amazing Technicolor Dreamcoat» (1969), вырашылі надалей апрацоўваць старазапаветныя біблійныя палеткі, але, трохі павазіўшыся з Кнігай Царстваў ды царом Давідам, каб не разменьвацца на драбязу, пераскочылі адразу да Ісуса Хрыста. Зрэшты, амбітны праект мог так і не выйсці за межы адзінага сінгла «Superstar» з арыяй Іуды, словы з якога згадваюцца вышэй, каб не дапамагла інтуіцыя «абураных слухачоў» ды шчыраванне жоўтай прэсы. Пра яшчэ не напісаную працу разыходзіліся самыя фантастычныя чуткі, напрыклад, што ролю Хрыста пагадзіўся выканаць Джон Ленан, прычым на ўгаворы паддаўся толькі пасля таго, як ролю Магдаліны аддалі Ёка Она. Адступаць пры такіх раскладах не было як, хлопцы наваліліся на працу і вынік не прымусіў сябе чакаць.

Мала таго, што сама назва рок-оперы (моднага на той час жанру) была нібыта адмыслова прыдумана для таго, каб займець праблемы з выступамі і распаўсюдам запісаў калі і не ў Вялікабрытаніі, то ў Злучаных Штатах дакладна, дык азадачваў і ейны змест. Тром станоўчым персанажам — Пілату, Іудзе і, нарэшце, Хрысту — супрацьстаяў, па вялікім рахунку, «народ», прытым што астатнія персанажы альбо з’яўляліся нейтральнымі, альбо, у горшым выпадку, займалі пазіцыі, абгрунтаваныя дастаткова, каб мець магчымасць дзейнічаць у згодзе з сумленнем. А паколькі містэрыя была стылізаваная пад тыповую гісторыю паўстання поп-зоркі, грубаваты мэсэдж накіроўваўся непасрэдна ў бок публікі. Публіка, у сваю чаргу, не заставалася абыякавай да падзеі, ладзячы пікеты пад дзвярыма тэатраў, што наважваліся паставіць «Jesus Christ Superstar», часам нават не грэбуючы падпаламі. Але геніяльная гульня творчага тандэма скандальнасцю афішаў не абмяжоўвалася, у п’есе кожны мог выбраць постмадэрновую пастку на свой густ. Уявіце сабе фанатычнага хрысціяніна, які ў агульнаадукацыйных мэтах наважыўся праслухаць сатанінскую пласцінку хаця б да сярэдзіны, і цяпер вось ужо якую гадзіну не можа выкінуць з галавы не толькі самую навязлівую песеньку на альбоме, але, што самае страшнае, і ейны развясёлы прыпеў «must die, must die, this Jesus must die». А як чалавек з падобнымі перакананнямі адрэагуе на канцоўку гэтага шабашу, у якой, згодна з дэманічнай задумай Ціма Райса, Хрыстос не ўваскрасае? На галовы аўтараў пасыпаліся абвінавачанні ў блюзнерстве, сатанізме і, як быццам не яны напісалі баладу «Close Every Door» («Joseph And The Amazing Technicolor Dreamcoat»), у антысемітызме.

Продажы пласцінак білі ўсе рэкорды, тэатры абодвух берагоў Атлантыкі зведалі шквал спачатку неаўтарызаваных, а затым і афіцыных, лакалізаваных пастановак. Былі знятыя два музычныя фільмы. На адной толькі расейскай мове рок-оперу ставілі самае меншае пяць разоў (з іх тры — за савецкім часам). Падрыхтаваная Беларускім драматычным тэатрам імя Горкага прэм’ера беларускамоўнай версіі на патрабаванне кампаніі Лойда Вэбэра «The Really Useful Group» у мінулым годзе была адкладзеная на нявызначаны тэрмін — пачыналіся сусветныя гастролі «афіцыйнай» трупы. А літаральна зараз магілёўскія праваслаўныя вернікі збіраюць подпісы на карысць забароны паказу ў іхным горадзе пастаноўкі Санкт-Пецярбургскага тэатра «Рок-опера». Геніяльны твор не забыты дасёння і, як бачна, хвалюе нават тых, хто яго ніколі не чуў.

Рок-опера «Jesus Christ Superstar» — музычная вяршыня Эндру Лойда Вэбэра, дастаткова ўслухацца ў рытм адной толькі ўступнай партыі барабанаў у «Іудавай» «Heaven On Their Mind», каб пераканацца, што ва ўсёй сваёй позняй творчасці кампазітар нават не наблізіўся да падобнай разняволенасці і драйву.

Уявіць сучасную масавую культуру без «Jesus Christ Superstar» немагчыма. Вось ужо больш за сорак гадоў пры згадцы імені Ісуса Хрыста нейкі чорцік унутры мільёнаў людзей пачынае навязліва патрабаваць скончыць думку словам «…суперзорка!».

Пасля няўдалых спробаў давесці да ладу «The Likes Of Us» (выдадзены толькі ў 2005 годзе) Эндру Лойд Вэбэр праявіў упартасць у тым, каб не паддацца на прапановы кампаньёна-тэкставіка Ціма Райса пераключыцца з манументальных задумаў на стварэнне асобных поп-хітоў для розных выканаўцаў. Азіраючыся на творчую спадчыну мэтра, асабліва на створанае ім пачынаючы ад 80-х, можна дапусціць, што даць згоду і надалей следаваць сябравай парадзе магло быць мудрым рашэннем. Але тады, не ведаючы, у які бок рухацца далей, Лойд Вэбэр чакаў шчаслівага выпадку, і ў 1967 годзе такі выпадак здарыўся. Настаўнік школы Колет Корт і па сумяшчальніцтве кіраўнік дзіцячага хлапчуковага хору Алан Доджэт звярнуўся да хлопцаў з просьбай аб сяброўскай дапамозе — напісаць для гэтага самага хора чвэрцьгадзінную кантату для паказальнага выступу. Выпускнікі гэтай школы звычайна працягвалі навучанне ў каледжы Святога Паўла, таму Лойд Вэбэр з Цімам Райсам, перабраўшы мноства магчымых тэмаў, вырашылі арыентавацца на рэлігійны ўхіл будучых выканаўцаў і спыніліся на біблійнай гісторыі пра Іосіфа Прыгожага, прададзенага ў егіпецкае рабства ўласнымі братамі. Не хвалюючыся наконт таго, ці прымуць спецыфічныя заказчыкі гэтую важную з рэлігійнага пункту гледжання гісторыю ў поп-абгортцы (а часы ў гэтым сэнсе былі не самыя простыя, напрыклад, музыкі найвядомейшага амерыканскага гурта THE BEACH BOYS небеспадстаўна баяліся, што поп-сінгл «God Only Knows» з альбома «Pet Sounds» (1966) не будуць круціць па радыё з-за слова «God» у назве), хлопцы адцягнуліся напоўніцу. Геніяльны Цім Райс, не спадобіўшыся ўзяць у рукі Біблію, пагартаў замест яе ілюстраваную дзіцячую брашурку на адпаведную тэму, і ў выніку не толькі прыдумаў для п’есы шматслойны, прынцыпова неперакладальны на нашую мову назоў, які ў цэлым вельмі адпавядае атмасферы часу (часу напісання п’есы, вядома), але і прымусіў персанажаў старажытнай містэрыі, стылізаваных пад пазнавальныя іконы ісціннай рэлігіі 60-х — музыкі — пусціцца ў постмадэрновыя скокі. Сам ён, загрыміраваны пад Элвіса, у характэрнай для Караля манеры выконваў ролю Фараона.

Пастаноўка кіраўніцтву спадабалася, яе пашырылі на некалькі хвілінаў і паспелі паставіць яшчэ некалькі разоў, пакуль сярод гледачоў не апынуўся Дэрэк Джуэл, музычны крытык з «Sunday Times», які прыйшоў паглядзець на выступ свайго сына. Ухвальны водгук на старонках газеты прывёў да таго, што ўжо 1 студзеня 1969 года запіс міні-мюзікла на студыі «Decca» пабачыў свет у выглядзе пласцінкі.

Ад пачатку разлічаны на патэнцыял школьных тэатральных гурткоў, мюзікл з цягам часу зрабіўся своеасаблівым стандартам, і на сённяшні дзень, калі верыць даследчыкам, быў пастаўлены аматарскімі калектывамі больш за 20 тысяч разоў. У той жа час аўтарызаваныя, «прафесійныя» пастаноўкі шторазу прыбаўлялі ў колькасці ды працягласці нумароў. Сённяшні «Joseph And The Amazing Technicolor Dreamcoat» доўжыцца прыкладна дзьве гадзіны, але і гучыць пры гэтым вельмі «стэрыльна» (адзіны вынятак — ашаламляльная арыя «Close Every Door», прафесійны падыход да якой і сапраўды пайшоў апошняй на карысць). Вашай жа ўвазе прадстаўлены той самы трыццаціхвілінны арыгінальны запіс — ненавязлівы псіхадэлічны рок-альбом для самых маленькіх. Западозрыць аўтараў у тым, што праз год яны выбухнуць культавай рок-операй «Jesus Christ Superstar» (1970), па праслухоўванні проста немагчыма.

Ідэйны крызіс, што пераследуе славутага брытанскага кампазітара ад канца 70-х, звязаны, відавочна, не з пірацкім распаўсюдам аўдыёзапісаў (пазіцыя самога мэтра), а з распадам творчага дуэта «Эндру Лойд Вэбэр—Цім Райс». Зразумела, што музычна ўзбагаціць такі кансерватыўны жанр як мюзікл не ўяўлялася магчымым не толькі на момант пачатку кар’еры музыкі, але і задоўга да ягонага нараджэння, і творчая біяграфія Лойда Вэбэра — яскравае таму пацверджанне. А той факт, што з музычным тэатрам ён марыў звязаць свой лёс ад самага дзяцінства, сам па сабе з'яўляецца вычарпальнай характарыстыкай аўтарскай творчай псіхалогіі. Страціўшы повязь са сваім геніяльным кампаньёнам-лібрэтыстам — смелым правакатарам, здольным мінімальнымі сродкамі, лёгкай карэкцыяй дэталяў пераўтварыць заезджаны сюжэт у велічную містэрыю, — Лойд Вэбэр у далейшым, па вялікім рахунку, практыкаваўся ў фармалізме. «Cats» (1981) — бессюжэтная малаўцямная пастаноўка з выдатнымі харэаграфіяй, дэкарацыямі і касцюмамі, але яе музычная вартасць абмяжоўваецца баладай «Memory». Дзіцячы (але, як водзіцца, з дарослымі намёкамі) мюзікл «Starlight Express» (1984) дагэтуль трымаецца на плыву толькі дзякуючы манументальным дэкарацыям і тэхнічнай складанасці пастаноўкі на мяжы магчымасцяў тэатра як формы мастацтва, што дадае прэстыжу пляцоўкам, якія наважваюцца распачаць рэпетыцыі і, у прыватнасці, паставіць усіх да адзінага актораў на ролікавыя канькі (у нямецкім горадзе Бохум пад гэты спектакль адмыслова пабудавалі асобны будынак — тэатр «Starlighthalle»). У музычным жа плане — гэта проста стылізацыя пад розныя накірункі поп-музыкі, нецікавы набор штампаў ад эпохі рок-н-рола да хард-року і новай хвалі. Усім вядомая аднайменная арыя з мюзікла «The Phantom Of The Opera» (1986) і яшчэ пара нумароў адтуль — адзінае, што дазваляе гледачам пратрымацца да фінальнай заслоны, не заснуўшы пад бясконцае бубненне Прывіда «my angel of music, my angel of music…». Сіквел гэтай п’есы «Love Never Dies» (2010) з падобнага бубнення складаецца наогул амаль цалкам. Нягеглая спроба пазбыцца славы зашоранага кансерватара, мараліста і апантанага змагара за сямейныя каштоўнасці, што прычапілася да яго падчас працы над мюзіклам «Evita» (1976), вылілася ў гімн сямейнай здрадзе і вольнаму каханню «Aspects Of Love» (1989). Лібрэта гэтай пастаноўкі здольнае выклікаць супярэчлівыя пачуці нават у падрыхтаванага гледача. Нягледзячы на музычную вартасць, праблематыка спектаклю «Sunset Boulevard» (1993), рэмэйка аднайменнага фільму 1950 года, на фоне ранніх твораў маэстра выглядае папросту ўбога. Балюча ўсведамляць, што кампазітар, далучны да мастацкага ўвасаблення містэрый узвышэння Эвы Перон («Evita») і ўкрыжавання Ісуса Хрыста («Jesus Christ Superstar» (1970)), разменьвае талент на драматычнае апісанне валтузні старэючай маразматычкі-актрысы і маладога альфонса вакол антыкварнага аўтамабіля. Другое прышэсце Хрыста, што праўда, ледзь не здарылася ў правальным тэатральным рэмэйку аднайменнага фільма 1969 года «Whistle Down The Wind» (1998), але той, хто выдаваў сябе за Збаўцу аказаўся ўсяго толькі беглым злачынцам. IRAsploitation «The Beautiful Game» (2000) і адну з апошніх пастановак мэтра «Woman In White» (2004) па праслухоўванні немагчыма ўзнавіць у памяці.

Не дзіўна, што пры такім раскладзе кампазітар у выніку прыняў рашэнне залезці ў самую дальнюю шуфляду і дастаць на свет Божы чарнавыя партытуры саракагадовай даўніны. Накід мюзікла «The Likes Of Us», вынік першага досведу супрацы 17-гадовага Эндру Лойда Вэбэра з 21-гадовым паэтам Цімам Райсам, што падаўся ім у тыя часы няўдалым, усё ж меў прыкметы жыццяздольнасці. Сустрэўшыся зноў, каб давесці да ладу старыя тэксты і яшчэ больш старыя мелодыі (некаторыя былі напісаныя Лойдам Вэбэрам у 12-гадовым узросце), барон-кампазітар і рыцар-паэт хаця і не паўтарылі поспех «Jesus Christ Superstar», але зрабілі нешта адназначна цікавейшае і больш жывое за ўсё створанае з удзелам кампазітара ад канца 80-х. У 1965 годзе Цім Райс яшчэ не наважваўся пускацца ў постмадэрновыя скокі з такімі тытанічнымі фігурамі, як Ісус Хрыстос, Іосіф Прыгожы («Joseph And The Amazing Technicolor Dreamcoat» (1969)) ці Эва Перон, таму спыніўся на на асобе Томаса Джонса Барнарда, легендарным брытанскім філантропе, заснавальніку буйной сеткі дзіцячых прытулкаў у другой палове XIX стагоддзя («The National Association for the reclamation of Destitute Waif Children»). Правакацыйнасць, адзін з найважнейшых складнікаў фірмовага почырку лібрэтыста, забяспечваецца пакуль што не «антысемітызмам» і «блюзнерствам», а бязвіннымі штрыхамі, напрыклад, наяўнасцю ў п'есе, пра дзетак такога персанажу з ліку асноўных як самая натуральная прастытутка (зрэшты, ці палічылі б гэта правакацыяй у 1965 годзе — асобнае пытанне). Што да музыкі, то аб ейнай вартасці хай будзе сведчыць тое, што за 40 гадоў яна не заляжалася — некаторыя кампазіцыі Лойд Вэбэр выкарыстаў у поўнаправальным спектаклі паводле твораў Пэлема Грэнвіла Вудхаўза «Jeeves» (1975), на інструментальным альбоме «Variations» (1978), і ў мюзікле «The Beautiful Game».

Вашай увазе прапанаванае афіцыйнае выданне (легенды даносяць звесткі яшчэ пра нейкую дэмку 1965 года) — жывы запіс, зроблены 9 ліпеня 2005 года падчас прэм'еры мюзікла на Сідмантанскім фестывалі, які Эндру Лойд Вэбэр традыцыйна ладзіць у адмыслова перабудаванай каплічцы XVI стагоддзя на тэрыторыі свайго маёнтка. Цім Райс выконвае ролю Аўкцыёншчыка, а ролю вядучага, што ўвесь час пасмейваецца са шматлікіх сюжэтных несупадзенняў і агульнай недапечанасці «першага бліна» творчага тандэму — вядомы актор і літаратар Стывен Фрай.